Route Heerenveen – Een vleugje Fries

Startpunt: Station Heerenveen
Afstand: 64 km
Parkeren: kan op het P+R terrein aan de achterzijde van het station [Beugel 13, Heerenveen]. Het maximum dagtarief is 4 euro.
GPS bestand: Route Heerenveen
PDF Routekaart: Route Heerenveen
PDF Routebeschrijving: Route Heerenveen

Fiets je een rondje bij Heerenveen en Lemmer, dan kom je langs wateren met Friese namen, waar een ontmoeting snel is gemaakt. Of het nu met een grutto, torenvalk of sluiswachter is.

Een houten klompje

zwiert boven een zeilboot in de Lemstersluis. Net als de Friese vlag is het blauw en wit geverfd, met rode, hart­vormige blaadjes. De kapitein stopt wat kleingeld in het klompje, waarna hij verder mag varen. “Het is hier zo druk in de zomer”, zegt sluiswach­ ter Joop Haitsma (62). “De sluis automatiseren? Niet te doen!” Om de haverklap staat hij op uit zijn stoel, om met een hengel het houten klompje naar beneden te laten zakken. Friesland koestert de eigen tradities, als een moeder die haar baby beschermend in een deken wikkelt. Het klompje waarmee bruggeld wordt geïnd, is sinds 2018 immaterieel erfgoed. Contact­loos betalen zou alleen maar voor langere wacht­tijden zorgen, dus waarom het op die manier doen? In coronatijd wordt het klompje na elke brug- of sluisopening door de wachter ontsmet. Fiets je vanaf de Lemstersluis in Lemmer door naar het Ijsselmeer, dan staat daar het honderd­jarige Woudagemaal, dat zelfs Unesco-wereld­ erfgoed is. Wanneer de regen blijft aanhouden, worden de vier bejaarde stoommachines nog altijd in werking gezet. Ze kunnen per minuut vier miljoen liter water van de polder naar het meer pompen. Niet slecht voor het grootste, nog werkende stoomgemaal van de wereld.

Trots volk

Rivieren, vaarten en meren liggen als blauwe vlekken op de kaart, alsof iemand er in het wilde weg verf op heeft gespetterd. Bestudeer je de namen, dan leer je vanzelf een beetje Fries. It Nannewiid, Tsjukemar, Broeresleat, Skarster Rien, Feanskieding en Engelenvaert. Wiid is dus wijd, mar is meer, sleat is sloot, Rien is Rijn, kieding is scheiding en vaert is vaart. Soms ligt het waterpeil zo laag, dat je nog net de stuurhut van een bootje boven de dijk uit ziet steken. Ons fietsrondje begint in Heerenveen, een sfeer­volle plaats met monumenten, parken en terrasjes, waar de voetbalclub al sinds 1933 shirts met de Friese vlag draagt. Toen de BBC het tenue tot een van de lelijkste shirts ter wereld uitriep, lieten de Friezen flink van zich horen op sociale media. ‘Wot is dit no werJoar lulkoek?’ ‘We zijn gewoon een enorm trots volk’, reageerde de supporters­ coördinator. Eenmaal buiten de stad fiets je al snel langs water, waar je alleen de vogels hoort. Bij knooppunt 81 strijkt een grutto neer. Die spreekt geen Fries, maar overal dezelfde taal. Gruttooo, gruttooo, klinkt het, waarbij de eerste lettergreep in toon­hoogte stijgt en de tweede weer daalt. Zeker een minuut blijft hij op het fietsnetwerkbord staan, met zijn slanke stelten, verwonderd om alle fietsers lijkt het wel, terwijl zij zich om hem verwonderen.

Cultuurhistorisch landschap

“Willen jullie de trekschuit over de Tjonger nemen?” klinkt het ineens, door het gezang van de grutto heen. “Hij is kapot”, zegt de vrouwe­lijke wederhelft van het stel dat is aan komen fietsen. “Enkele jongens hebben ons in een roeiboot naar de overkant gebracht. Als jullie snel zijn, hebben jullie misschien geluk!” Eenmaal bij de trekschuit, zijn drie spierwitte studenten in bontgekleurde korte broeken net de volgende lading fietsen uit hun boot aan het tillen. “Haha, jullie zijn de laatsten hoor”, roept de jongen met het blondste haar. “Iedereen geeft ongevraagd geld, zelfs een keertje 20 euro. We hebben nog nooit zoveel verdiend in een half uur!” Dankzij de studenten lukt het zo toch om Natura 2000-gebied Brandemeer te verkennen. Door het winnen van veen zijn langgerekte waterstroken ontstaan, met legakkers op de plekken waar de turf te drogen lag. Het ziet er speels uit, met het riet, de witte waterlelies en de gele lissen. Staatsbosbeheer zorgt voor behoud van het cultuurhistorisch landschap. Lang stilstaan is er niet bij met de massa’s mug­gen. Toch valt het oog op een nestkast, met vijf jonge torenvalken, die in een rijtje naast elkaar zitten, wachtend op hun ouders. De kopjes bewe­gen voortdurend, nieuwsgierig naar wat er deze keer op tafel verschijnt. Een kever, hagedisje of veldmuisje wellicht? Met hun glinsterende  ogen en schattige snavels wijst niets erop dat de toren­valken straks uitgroeien tot serieuze roofvogels.

Waar het fietspad overgaat in een weg, zit een visser aan het water. In de scbaduw van een enorme paraplu tuurt bij naar bet spiegelbeeld van de witte sluierwolken en struiken.  Alsof er bier twee werelden zijn, een boven en een ondersteboven. Heeft hij geen last van de mug­gen? “Nee hoor”, antwoordt hij, wijzend naar zijn sigaar. Grote brasem, daar vist bij op.

Balletdansers in de lucht

Niet veel later is de stilte terug, op een fietspad langs de zuidoever van het Tjeukemeer. Een zeilbootje glijdt voorbij, de stemmen van de opvarenden verstomd door de wind. Op een stenen dijkje droogt een aalscholver geduldig zijn vleugels. Koeien grazen gulzig in de wei ter linkerzijde, met uitzicht op een oude boerderij en de hervormde kerk van het dorp Oosterzee.Het  oude stoomgemaal van Echten herken je van verre door zijn metershoge schoorsteen. De boerenzwaluwen trekken zich er weinig van aan dat het gemaal nu een rijksmonument is. IJverig metselden ze hun nesten van klei en leem onder bet afdakje, grijze klodders achterlatend op de spierwitte muur. Maar het scbouwspel is bet meer dan waard. Als balletdansers bewegen ze door de lucht, zoekend naar insecten voor bun piepende jonkies. “Dit dorp is ontstaan door vissers die zich bij het water gingen vestigen”, vertelt bewoner Hessy Hoekstra (64) als we eenmaal in Lemmer zijn, vijfkilometer fietsen van het Tjeukemeer. “Verder weet ik daar weinig van, want er is weinig bewaard gebleven over die tijd. Ik was er niet bij, haha.” Hessy weet nog wel te vertellen dat er later vele transportschepen en rijke koopmannen kwamen; vandaar de fraaie buizen met rijkver­sierde gevels.

Vissers zijn er nauwelijks nog. Sluiswachter Joop Haitsma beeft het vooral druk door de plezier­ vaart. Als kind kwam bij hier wonen, maar bij voelt zich nu een echte Lemster. “Ik sprak anders Fries, maar nam de taal snel op.” Hij woont vlak­bij, dus komt hij altijd op de fiets. “Ik zat in de bouw toen ze een sluiswachter  zochten. Niets voor mij dacht ik, in zo’n hokje, maar ik doe dit alweer tien jaar.” En daar gaat hij weer, op naar de volgende boot.

3x afstappen in en rondom Heerenveen

LEKKER ETEN
Een sfeervolle koffieplek in Heerenveen is By-Kees. Probeer de Chocolate Love, met chocoladepoeder en chocochips, of de Caramel Twist, een latte met karamel­ siroop- en saus. Op het menu staan verse sappen, smoothies, bagels, spelt­brood, salades en burgers. Met dieten wordt rekening gehouden. by-kees.nl

LEKKER SLAPEN
Lemmer heeft veel leuke slaapplekken. Marina Strand Appartement ligt bij het strand, wel wat industrie in de buurt, maar rustig en perfect als je ’s avonds bij het Ijsselmeer van de zonsondergang wilt genieten. Bij B&B Bedstay slaap je in een oude hooizolder, bij B&B Easy to Sleep in een verbouwd souterrain van een monu­mentaal pand. bedstay-lemmer.nl, easytosleep.info

BOMEN VAN DOUWE EGBERTS
Ten zuidoosten van het dorp Joure liggen, midden in de polder, de Haulsterbossen of D.E. bossen, eind jaren veertig aange­legd door koffie- en theefabrikant Douwe Egberts. In de Jouster Fabriek vond de productie van tabak plaats. Het hout was bedoeld als grondstof voor de productie van lucifers .

 

Tekst & foto’s Jessica de Korte