Route Almkerk – Denkend aan Altena…

Startpunt: Parkeerterrein tegenover Sportlaan 58, Almkerk
Afstand: 53,5 km
GPS bestand: Route Almkerk
PDF Routekaart: Route Almkerk
PDF Routebeschrijving: Route Almkerk

Rust en ruimte kenmerken het Hollandse landschap van Altena. Een weids, landelijk, groen en waterrijk gebied dat volop inspireert tot beeldende poëzie. Een fietstocht als een dichtbundel.

OUDE LIEFDE… Twee sierlijk geschreven woorden op een rood bord in het stokoude centrum van vestingstad Woudrichem. Het bord is onderdeel van een bijna antiek fietsenrek met daarin een volledig blauwe damesfiets. De historische trapgevels van de Hoogstraat vormen een romantisch decor. En de blauwe lucht sluit weer goed aan bij het blauwgeblokte zadeldekje, de rieten mand en het kettingslot in dezelfde tinten. Het beeld doet mij afstappen en vooral denken aan wat een Griekse dichter heel lang geleden zei: ‘Poëzie is sprekende schilderkunst.’ Dit tafereel inspireert tot het maken van een beeldend gedicht. Maar wel met versregels die vooral vragen oproepen. Want wie is die oude liefde? De damesfiets die eerder een blauwtje liep en hier hoopt op vervlogen tijden? Of… Tja, niet verwonderlijk dat je hier in poëtische sferen komt. Het puur Hollandse landschap, dat met z’n hooggelegen dijken intieme dorpen aan elkaar rijgt, roept immers de dichter in je op. En ook de poëzie langs de kant van de weg dwingt je zo nu en dan af te stappen.

Kunstmatige heuvels

Dat begon eigenlijk al snel aan het begin van deze tocht door het noordelijkste puntje van Brabant. ‘Uppel, ons kleine minidorpje, gelegen in het weidse land. Tussen maïs en korenvelden, een acaciabos net aan de rand.’ En inderdaad, voor je het weet, maken die paar huizen weer plaats voor immense korenvelden, zover je kunt kijken. Verderop een molen en, bijna diffuus, een robuuste kerktoren. Met z’n ranke spits zou dat die van Andel kunnen zijn, met onderaan een heel bijzonder graf. Maar het duurt nog wel even voordat ik daar arriveer. Eerst voert de dijk mij slingerend verder. Al fietsend is het mooi om op de lager gelegen polders te kijken. Als kunstmatige heuvels vallen de forten Altena en Bakkerskil direct op in het vlakke landschap. Dit zijn de meest zuidelijke
forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, een verdedigingslinie uit de 19de eeuw die zich uitstrekte van de Zuiderzee tot de Biesbosch. Met die linie konden de Hollanders het land onder water zetten om vijanden te stoppen in hun opmars naar het bestuurlijke en economische hart van Holland, dat wat we nu de Randstad noemen. Het water dus als bondgenoot. En hier in het Land van Altena is dat water altijd dichtbij: naast de Biesbosch wordt het gebied – ook wel de Biesboschlinie genoemd – omgeven door de Bergsche Maas, de Afgedamde Maas en de Merwede.

Trompetter

De stoere forten hebben nu een andere functie. Het ene dient onder meer als natuurpoort, het andere als unieke bed & breakfast, zoals fort Bakkerskil. Ik zoef de dijk af, stal mijn fiets bij het terras voor een, hoe Hollands, schuimige cappuccino en gluur even in de gewelfde en smaakvol ingerichte kamers. Dan verder, de dijk op waar de wind mij lekker meevoert. Verderop weer omlaag. Daar verspreiden de uien op de velden hun sterke geur, ruist het riet langs de slootjes en wuiven de bermbloemen mij enthousiast na. Tja, met weer zo’n gedicht onderweg wil dat poëtische wel lukken. ‘Wie oren heeft, die hoort zijn lied. Wie doof wil blijven, hoort het niet.’ Na Werkendam, Buurtje, Kerkeinde en Oudendijk fiets ik Woudrichem binnen. Naast de robuuste Sint Martinuskerk lees ik over Jan Claesen. En pal naast het gedicht vind ik, al trompetterend, zijn standbeeld. Maar vreemd genoeg claimt het iets verderop gelegen Andel ook deze trompetter in het leger van de prins. Pal achter de Romboutstoren vermeldt een grafsteen dat daar de beroemde Jan Klaassen ligt, in 1634 door een inwoner van Breda in Andel vermoord.

Beroemde ontsnapping

De prins was in dit geval Frederik Hendrik, de jongste zoon van Willem van Oranje. In de Tachtigjarige Oorlog wist hij steden als Den Bosch, Maastricht en Breda op de Spanjaarden te heroveren. Bij die belegeringen speelde de trompetter een belangrijke rol; met zijn trompetsignalen gaf hij de commando’s van de leiding door aan de soldaten. Maar na de oorlog waren trompetters niet meer nodig. Om geld te verdienen, trok Jan met een zekere Katrijn door het land om voor kinderen poppenkastvoorstellingen te verzorgen. De naam Jan Claesen kwam toen echter net zo vaak voor als Jan Janssen nu. Dus of hier dé enige echte ligt, daar kun je een boek over schrijven. Net als over de beroemde ontsnapping van Hugo de Groot uit Slot Loevestein. Met een bescheiden voeten fietsveer steek je net buiten de stadswallen van Woudrichem de Afgedamde Maas over om iets later bij het robuuste kasteel uit te komen, dat al in 1361 werd gebouwd. Even de slotgracht over, dan weer door. Via een waterrijk gebied met grienden en weilanden kom je vervolgens uit bij Andel.

Met liefde opgeknapt

Voor de Romboutstoren staat een volgend gedicht. ‘Mijn thuis, mijn begin, mijn leven, mijn gebied… van meanderende rivieren; mijn hart verlaat jou niet.’ Veel van de gedichten die je tegenkomt, zijn ontstaan toen de vele buurtschappen en dorpen begin 2019 fuseerden tot één nieuwe gemeente: Altena. In elk dorp stonden een jongere en een oudere inwoner op om voor hun woonplek een gedicht te maken. Met elkaar vormt dat lint aan poëzie de verbinding tussen alle woonkernen. Ik fiets inmiddels weer de dijk op en heb zicht op de rivier, de uiterwaarden en hier en daar ook op nevengeulen. Aan de andere kant van de hoge dijk liggen boerderijen die vaak met veel zorg en liefde zijn opgeknapt. Dat gebeurt nu ook met het voormalige veerhuis De Zwaan (Hoge Maasdijk 512, Andel). Vanaf De Zwaan kon je met een kabelpont naar Poederoijen overvaren. Boven de deur hangt nog een vroeg 19de-eeuws bord dat aan het veerhuis herinnert. Maar het was ook een logement. Langs dijken en vaarten ontstond ooit een uitgebreid netwerk aan herbergen. Op die manier konden reizigers makkelijk ergens overnachten of voor een maaltijd terecht. Meestal bedroeg de afstand tussen de herbergen niet meer dan tien kilometer. De Zwaan werd al in 1759 vermeld.

Poëzie met een knipoog

Verderop zoef ik weer naar beneden, het weidse, landelijke en vooral groene binnenland in. Plassen en kreken herinneren aan de tijd dat het gebied moest vechten tegen het water. Overigens kent het Land van Altena ook een geschiedenis van roofridders en landjepik tussen de heren van Gelre, Brabant en Holland. Maar nu overwinnen vooral de rust en de ruimte. Fietsend over de lange laan ‘Eendenveld’ neem ik links watermolentjes waar. Ze horen bij Het Pompveld. Een halve eeuw geleden vond hier een ingrijpende ruilverkaveling plaats. Het gebied werd grotendeels gladgestreken, maar Het Pompveld ontsprong de dans. De molens malen het water van
buiten naar binnen. Anders zou het Pompveld leeglopen en verdrogen. Midden in het gebied ligt een eendenkooi. Via een gezellige slingerweg, onder meer langs fort Giessen, kom ik uit in het minuscule, maar mooie buurtschap Uitwijk. Daar blijkt poëzie ook met een knipoog te kunnen. ‘We komme uit Uitik, we wete nergens van. Vraag ons mèr niks, m’n beste man. We komme hier nie vandaon, we zijn hier nie bekind. Zuuk het zelf mèr uit, mijn beste vrind.’ Met dank aan de lokale fanfare.

PRAKTISCH

VOET- EN FIETSVEER WOUDRICHEM LOEVESTEIN: elke za en zo 12.30-17.30 uur, vanaf april t/m september ook di t/m vr vanaf 10.30 uur. Vanaf oktober afwijkende tijden. Het volledige vaarschema staat op voetveerwoudrichem.nl. Meer info op biesboschlinie.com

AFSTAPPERS

OUDE LIEFDE
Brocante, zoals kastjes, tafels, stoelen, flessen, spiegels en servies. Maar ook hippe vintage en tweede-kans kleding. Hoogstraat 2, Woudrichem. oudeliefde2.weebly.com
VISSERIJ- EN CULTUURHISTORISCH MUSEUM, Woudrichem.
Oude ambachten en historisch materiaal over riviervisserij. visserijmuseumwoudrichem.nl
SLOT LOEVESTEIN
In het beroemdste kasteel van ons land leer je over Hugo de Groot, de Middeleeuwen en de Hollandse Waterlinie. slotloevestein.nl
FORT GIESSEN 
Beleef WO I met een tocht door en rond het fort. Met kruitkamers en een educatiepark met een loopgraaf. Alleen de laatste zaterdag van de maand open. forten.nl/forten/fort-giessen

Startpunt: Parkeerterrein tegenover Sportlaan 58, Almkerk
Afstand: 53,5 km
GPS bestand: Route Almkerk
PDF Routekaart: Route Almkerk
PDF Routebeschrijving: Route Almkerk

Heb je tips of opmerkingen over deze route? Laat het ons, en je medefietsers, weten!

Tekst & foto’s Ruud Slagmolen