Startpunt: KulturhusTrefpuntgermanenkamer, Dorpsstraat 16
Afstand: 36 / 52 km
Parkeren: gratis
GPS bestand: Route Heeten
PDF Routebeschrijving & routekaart: Route Heeten
Ooit was het winnen van ijzer uit oer big business voor de Germanen in het Overijsselse dorp Heeten. Nauwelijks bekend tot nog toe, maar dat gaat veranderen! Bij de gloednieuwe Germanenkamer begint dan ook deze tocht. Een heerlijke slingerroute over kleine paadjes door het bos, langs eeuwenoud enkenlandschap en een paar dromerige kanalen.
NOG GEEN KILOMETER ONDERWEG
en de weg gaat omhoog in een nieuwbouwwijk. Verrassend! Op de route kom je weliswaar regelmatig de bekende Overijsselse belten (bulten) tegen, maar het hoogteverschil in Heeten heeft een andere oorzaak. Dit is een enk. Oftewel een glooiing in het landschap die bijzonder veel aantrekkingskracht had op de Germanen, de vroegere bewoners van deze streek. Zo hielden ze droge voeten en hadden ze ruim zicht op iedereen die de nederzetting naderde. Zoals de Romeinen wellicht? “Nee, de Romeinen zijn nooit zo ver met hun leger gekomen”, verklaart Bert Terlouw. Hij heeft zich flink verdiept in de archeologie en geschiedenis van Salland. Wel dreven ze handel met de Germanen. Dat kwam de bewoners van Heeten tussen 250 en 350 jaar na Christus goed van pas, want de Romeinen wilden heel graag ijzeren voorwerpen hebben en de Heetense Germanen hadden toevallig een bloeiende ijzersmelterij-industrie opgezet. “Zeg maar de Hoogovens van Overijssel”, grapt Terlouw. “De lokale bevolking had namelijk ontdekt dat er een flink plakkaat oer in de bodem zat.”
Sallandse boerderij
Oer vuur ijzer borden van cortenstaal
Van oer naar ijzer
Oer is grond waarin ijzerdeeltjes zitten. Als je oer verhit in een oven, dan smelt het ijzer en klontert het samen tot slakken. Daar kun je bijvoorbeeld zwaarden van maken. Of een klein zwijntje, dat Terlouw in de bodem heeft gevonden van de nieuwbouwwijk waar je doorheen fietst. “Het zat misschien ooit op de helm van een stoere Romeinse soldaat die zijn tegenstander wilde afschrikken, omdat een wild zwijn bekendstaat als een woest beest”, suggereert hij. Terlouw was de allereerste die aan de bel trok toen er een graafmachine in de jaren negentig aan de gang ging. Hij haastte zich vanuit zijn woonplaats Raalte naar Heeten, zag sporen van een Germaanse nederzetting en waarschuwde de juiste mensen. Daarmee werd de bouw van de nieuwbouwwijk tijdelijk vertraagd. Archeologen zwermden eerst uit over het terrein. Ze ontdekten dat er circa twintig huizen op de enk van Heeten waren gebouwd, wat voor die tijd een redelijk grote en welvarende Germaanse gemeenschap inhield. Er was zelfs een woonhuis van 20 meter lang. “Vermoedelijk het huis van een hoofd man, die banden had met de Romeinen. We vonden namelijk een unieke Romeinse mantelspeld, haar spelden en scherven van luxe aardewerk. En dus het zwijntje.”
Tegeldansen
Alle bodemschatten liggen weliswaar keurig in het depot van de archeologische dienst in Deventer, maar in de nieuwe Germanenkamer kun je ze eventueel zelfs discodansend bekijken. “Als je op een tegel op de vloer gaat staan, verschijnt er een vondst of informatie”, licht Jan Regelink toe, een van de mensen die de Germanenkamer tot stand heeft gebracht. “Speelse panelen met informatie, boomstammen voor de rustieke sfeer van een Germaans huis… We hebben het KulturhusTrefpunt, oftewel het dorpshuis van Heeten in de voormalige pastorie naast de kerk, omgetoverd tot een klein, interactief en modern bezoekerscentrum. Bovendien kom je tijdens de fietstocht informatieborden tegen van een thema wandelroute. Die zijn – hoe toepasselijk – gemaakt van roestbruin ijzer.” Maar de fietstocht blijft natuurlijk niet alleen in en rond Heeten hangen. Al fietsend passeer je nog een paar keer een enk, dus let op glooiingen in het veld. Met Germaanse resten, vermoedt Terlouw, al liggen ze nu nog onder het gras. Maar wie weet, mag hij er ooit nog eens zijn archeologenschep voorzichtig in de grond steken. Maar Germanen of niet, nu leveren die glooiingen samen met de bosjes, de boerderijen en de slingerpaadjes in elk geval een fraai Sallands land schap op.
5x afstappen in en rondom Heeten
GRAND OPENING
Op 27 augustus is de opening en op 28 augustus de open dag van de Germanenkamer. Dan zijn er voor de deur op het plein allerlei activiteiten. Zo is er een groepje als Germanen verklede oersmelters met zelfgebouwde oventjes. Ben je op een andere dag in Heeten? De Germanenkamer in het Kulturhustrefpunt is meestal te bezoeken als de deur openstaat of bel van tevoren om te reserveren. Meer info vind je op oervuurijzer.nl.
WANDEL DE OERVUURIJZER-ROUTE
door Heeten en lees de info op de stalen borden en via de QR-code. Of koop bij de lokale middenstand een Doe-boek voor je (klein)kinderen, met opdrachten en verhalen. Wil je meer achtergrondverhalen lezen? Kijk op verslingerdaansalland.nl.
KASTEEL SCHOONHETEN
Nergens zoveel kastelen als in Salland! Deze keer fiets je langs kasteel Schoonheten. Het is alleen vanuit de verte te bewonderen. Hier woont de tiende generatie van de adelijke familie Bentinck, die blauw en wit als familiekleuren voeren. Vandaar de luiken op de huizen en gebouwen in de buurt. Zodra je afslaat bij het kasteel passeer je de Herberg van Portland. De naam verwijst naar de titel ‘graaf van Portland’ die baron Bentinck in de zeventiende eeuw had verworven.
KANAALTJE HOPPEN
Het Overijssels Kanaal vormt een blauwe draad tijdens deze fietsroute. Je komt ‘m drie keer tegen. Het kanaal van Deventer naar Lemelerveld is onderdeel van een groot Kanalenstelsel van maar liefst ruim 100 kilometer. Dankzij deze vaarwegen hebben de beurtschippers heel wat turf en zand vervoerd via de kanalen. Als ze dorst hadden, kochten ze bij de brugwachter een fles (zelfgestookte?) drank. De brugwachter had niets te duchten van de wetshandhavers, want hij was meestal zelf ook veldwachter. Een eeuw lang was er bloeiende beurt vaart op de kanalen, maar in 1964 viel voor de meeste trajecten het doek. Ze waren te smal en te ondiep voor grote schepen, en vrachtwagens namen de transportsector over.
VROEMMM!
Zelfs als je niet houdt van motoren is dit toch een leuke tip: het American Motorcycle Museum, gevestigd in een Saksisch vakwerkhuis aan de rand van Raalte. Aan elke oude motor van het bescheiden museum kleeft wel een verhaal en vaak zijn er vrijwilligers die ze met een vrolijke noot vertellen. Of klamp eigenaar Max Middelbosch zelf aan. Dit is namelijk de verzameling motoren van Max en zijn vrouw. Meer info: ammh.nl.
Tekst: Monique van Klaveren Foto’s: Monique van Klaveren, Jakob Cotton, Krisztina Pap, Madelynn Woods, Flash Danz, Matthew Rump
